ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ, ਪਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ- ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ ਬੁਰੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਦੇ ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਫੌਜੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਤਣਾਅ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ 45 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਆਮ ਤੌਰ’ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹਨ, ਖੁੱਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਾਨਾਂ ਗਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧਦੀ ਹੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੋਮਵਾਰ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਗਵਲਾਨ ਵਾਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਕਰਨਲ ਸੰਤੋਸ਼ ਬਾਬੂ ਸਮੇਤ 3 ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲੀ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਇਹ ਨੰਬਰ 20 ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੇ 40 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ‘ਤੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਬੈਠਕਾਂ ਦਾ ਦੌਰ ਮੰਗਲਵਾਰ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
ਇੰਝ ਹੋਇਆ ਮੁਕਾਬਲਾ:
ਵੱਧੇਰੇ ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੇ ਇਸ ਬਾਮੁਸ਼ਕਿਲ ਅਤੇ ਬੇਹੱਦ ਠੰਡੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਾ ਤਾਂ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਵਲੋਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਧਮਾਕਾਖੇਜ ਵਰਤੇ ਗਏ, ਇਸ ਲਈ ਐਨਾ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੈਰਾਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੇ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਤਾਕਤ, ਪਥਰਾਅ ਅਤੇ ਡੰਡਿਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਹ ਲੜਾਈ ਕਈ ਘੰਟੇ ਚੱਲੀ। ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਗਵਲਾਨ ਵਾਦੀ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਤਨਾਅ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ ਹਾਲੀਆ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਹੋਈ ਝੜਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਸੀਨੀਅਰ ਫੌਜੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਬੈਠਕ ਵੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਨਾਲ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਮਈ-ਜੂਨ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਫੌਜੀਆਂ ਵਿਚਾਲੇ ਝੜਪ ਸੋਮਵਾਰ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ।
ਗਵਲਾਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਜਦ ਖਤਰਨਾਕ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ, ਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਆਪਣੇ 20 ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦੀ ਤਸਦੀਕ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਚੀਨ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਮਾਚਾਰ ਏਜੰਸੀ ਏ.ਐੱਨ.ਆਈ. ਨੇ ਖੂਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਜਾਂ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਨੂੰ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਸੂਤਰਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਚੀਨੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 43 ਦੱਸੀ ਹੈ।
ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਰਨਲ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਰਨਲ ਸੰਤੋਸ਼ ਬਾਬੂ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਓਝਾ ਅਤੇ ਹਵਾਲਦਾਰ ਪਲਾਨੀ ਵੀ ਸਨ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਜ਼ੀਰੋ ਤਾਪਮਾਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ਨਾਲ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਡਿਊਟੀ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ 17 ਹੋਰ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸਿਫਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਾਪਮਾਨ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।
ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਮੰਗਲਵਾਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ‘ਤੇ ਹੋਈ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਸਟਾਫ ਜਨਰਲ ਬਿਪਿਨ ਰਾਵਤ ਦੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨੇ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਮਨੋਜ ਮੁਕੰਦ ਨਰਵਣੇ, ਚੀਫ ਆਫ ਏਅਰ ਸਟਾਫ ਏਅਰ ਚੀਫ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਕੇਐੱਸ ਭਦੋਰੀਆ ਅਤੇ ਨੇਵੀ ਚੀਫ ਐਡਮਿਰਲ ਕਰਮਵੀਰ ਸਿੰਘ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸਮੁੱਚੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐਸ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਵੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੰਡੋ-ਤਿੱਬਤ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲਿਸ ਬਲ (ਆਈਟੀਬੀਪੀ) ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਖੂਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਡਿਪਲੋਮੈਟਾਂ ਦੀ ਚੀਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬੀਜਿੰਗ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਵੀ ਖਬਰਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਬੀਜਿੰਗ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਵਿਕਰਮ ਮਿਸਰੀ ਨੇ ਚੀਨ ਦੇ ਉਪ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਲੁਓ ਜਹਾਓਹੁਈ ਨਾਲ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ।
ਤਨਅ ਜਾਰੀ :
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ 1962 ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਤਨਾਅ ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੀਆਂ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਰਾਹੇ-ਬਗਾਹੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। 1975 ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਵੀ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਜੋ ਵੀ ਤਨਾਅ ਹੋਇਆ ਉਸ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਇਲਜਾਮ :
ਧਿਆਨ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਮੁਲਕਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਨਾਲ ਇਸ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਖਤਰਨਾਕ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਫੌਜ ਦੀ ਗਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਚੀਨ ਨੇ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਆਪਣਾ ਪੱਕਾ ਮਿਲਟਰੀ ਬੇਸ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਅਮਰੀਕੀ ਸੰਚਾਰ ਮਾਧਿਅਮ, ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਪੋਸਟ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨੇ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਕਰਨਲ ਝਾਂਗ ਸ਼ੂਲੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚੀਨ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਲਈ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਹੈ। ਚੀਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਇਲਜਾਮ ਲਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ ਕਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਚੀਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਦੀ’ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ‘ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਭੜਕਾ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਹੈ।
