ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਛੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਖਰੀ ਮਿਗ-21 ਬਾਈਸਨ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਜੈੱਟ ਦੇ ਬਦਲ ਵਜੋਂ ਜਿਸਨੇ ਕਈ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਤੇਜਸ Mk1A ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਮਿਗ 21 ( MIG21) ਦੇ ਰਸਮੀ ਵਿਦਾਇਗੀ ਸਮਾਗਮ ਦੇ ਲਈ ਤਿਆਰੀਆਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
The Hindu.com ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਖ਼ਬਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਰੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਮਿਗ ਦੀ ਵਿਦਾਈਗੀ ਦੀ ਤਸਦੀਕ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਾਲ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਏਅਰਬੇਸ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਵਿਦਾਇਗੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ 1963 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ 62 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰੇਗਾ। ਵਿਦਾਇਗੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਪਾਇਲਟ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ, ਜੋ ਕਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਡਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਮਿਗ-21 ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਤੇਜਸ ਐੱਮਕੇ1ਏ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ‘ਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਿਗ-21 ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ-ਇੰਜਣ ਸੁਪਰਸੋਨਿਕ ਜੈੱਟ ਲੜਾਕੂ ਅਤੇ ਇੰਟਰਸੈਪਟਰ ਜਹਾਜ਼ ਹੈ। ਮਿਗ 21 ਨੂੰ 2000 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਸੁਖੋਈ ਐੱਸਯੂ-30ਐੱਮਕੇਆਈ ਜਹਾਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
ਮਿਗ-21 ਜੈੱਟ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੈਂਥਰਜ਼ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ 23 ਸਕੁਐਡਰਨ ਵੱਲੋਂ ਉਡਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ 1965 ਅਤੇ 1971 ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ, 1999 ਦੀ ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗ, 2019 ਦੀ ਬਾਲਾਕੋਟ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਓਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਦੂਰ (ਓਪਸ ਸਿੰਦੂਰ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਇਹ ਗੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ 2019 ਵਿੱਚ ਬਾਲਾਕੋਟ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਤਤਕਾਲੀ ਵਿੰਗ ਕਮਾਂਡਰ ਅਭਿਨੰਦਨ ਵਰਧਮਾਨ ਨੇ ਮਿਗ-21 ਬਾਈਸਨ ਉਡਾਇਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਮਿਗ ਕ੍ਰੈਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਾਇਲਟ ਅਭਿਨੰਦਨ ਖੁਦ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੰਟ੍ਰੋਲ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਤਰ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਭਿਨੰਦਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦਬਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ( indian air force ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਿਗ-21 ਜਹਾਜ਼ ਖਰੀਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਏਅਰੋਨਾਟਿਕਸ ਲਿਮਟਿਡ ਵੱਲੋਂ ਘਰੇਲੂ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਮਿਗ ਦਾ ਤਾਜ਼ਾ ਐਡੀਸ਼ਨ ਬਾਈਸਨ ਸੀ।
ਮਿਗ-21 ਦਾ ਆਖਰੀ ਬਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸਕੁਐਡਰਨ ਇਸ ਸਮੇਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਏਅਰਬੇਸ ‘ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਹੈ। ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਿਛਲੇ 60 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਗ-21 ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 170 ਪਾਇਲਟ ਅਤੇ 40 ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਹਨ। ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ‘ਉਡਣ ਵਾਲਾ ਤਾਬੂਤ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਮੌਜੂਦਾ ਮਿਗ 21 ਸਕੁਐਡਰਨ ਨੂੰ ਪੜਾਅਵਾਰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਹਲਕੇ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ ਤੇਜਸ ਸਕੁਐਡਰਨ ਵੱਲੋਂ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਫੌਜ ਦੀ ਜੰਗੀ ਤਾਕਤ 29 ਸਕੁਐਡਰਨ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਹੈ।
(ਖ਼ਬਰ ਅਤੇ ਫੋਟੋ: ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ The Hindu.com)
